Ηλικιακή Εκφύλιση Ωχράς Κηλίδας

Η κεντρική περιοχή του αμφιβληστροειδούς λέγεται «ωχρά κηλίδα» (λόγω της κιτρινωπής εμφάνισής της) και είναι υπεύθυνη για την κεντρική όραση.Η κεντρική περιοχή του αμφιβληστροειδούς λέγεται «ωχρά κηλίδα» (λόγω της κιτρινωπής εμφάνισης της) και είναι υπεύθυνη για την κεντρική όραση.

Η ωχρά κηλίδα μπορεί να προσβληθεί από πολλά νοσήματα και σε διαφορετικές φάσεις της ζωής. Συχνότερη όμως φαίνεται να είναι μια κατάσταση που εμφανίζεται σε πιο προχωρημένες ηλικίες και λέγεται «ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς».

Παραδοσιακά διακρίνουμε 2 μορφές της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς: την «ξηρά» και την «υγρά» μορφή.

Η «ξηρά μορφή» μπορεί να ακολουθήσει μια πορεία εξέλιξης πολλών ετών με λίγα ή και καθόλου συμπτώματα. Ένα ποσοστό όμως αυτών των ασθενών θα μεταπέσει στην «υγρά μορφή» της νόσου με ραγδαία επιδείνωση και έντονα συμπτώματα.

Τα αρχικά στάδια της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς χαρακτηρίζονται από την εμφάνιση κιτρινωπών εναποθέσεων πρωτεϊνών και λιπιδίων («drusen») στην περιοχή της ωχράς, με τον ασθενή να είναι συνήθως ασυμπτωματικός. Στη συνέχεια αυτές οι εναποθέσεις αυξάνουν σε αριθμό και επεκτείνονται, προκαλώντας και τα πρώτα συμπτώματα από την κεντρική όραση. Στα τελικά στάδια της «ξηρού τύπου» ηλικιακής εκφύλισης, ο αμφιβληστροειδής εμφανίζει σαφώς οριοθετημένες περιοχές ατροφίας, οπότε μιλάμε για «ατροφική ηλικιακή εκφύλιση», που συχνά αναφέρεται και ως «γεωγραφική ατροφία», λόγω της εμφάνισης που παίρνει η ωχρά σαν γεωγραφικός χάρτης.

Αν η νόσος παραμείνει χωρίς την κατάλληλη αντιμετώπιση, θα οδηγήσει τελικά στη δημιουργία ινώδους ιστού (ουλής) και στην ολοκληρωτική απώλεια της κεντρικής όρασης.

Όπως προδίδει και το όνομά της, η ηλικία παίζει το σημαντικότερο ρόλο στην παθογένεια της «ηλικιακής» εκφύλισης της ωχράς, στα πλαίσια και της φυσιολογικής γήρανσης του οργανισμού.

Γίνεται δηλαδή σαφές ότι με την επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης, η ηλικιακή εκφύλιση της ώχρας, μας αφορά όλους και συμβαίνει στα πλαίσια της «φυσιολογικής» γήρανσης του οργανισμού. Υπό αυτή την έννοια, όλοι οι παράγοντες που είναι γνωστό ότι «επιταχύνουν» αυτές τις διαδικασίες γήρανσης, όπως το κάπνισμα, η υψηλή χοληστερόλη και γενικά ο «ανθυγιεινός τρόπος ζωής», οδηγούν σε μεγαλύτερες πιθανότητες για την εμφάνιση ή την ταχύτερη εξέλιξη της νόσου.

Η γενετική προδιάθεση φαίνεται επίσης να παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς, με τους συγγενείς των ήδη πασχόντων να έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν το νόσημα και μάλιστα σε μικρότερη ηλικία. Με την ταχύτατη ανάπτυξη που υπάρχει στους τομείς της βιολογίας και της γενετικής, σύντομα θα συμπεριλαμβάνονται στην καθημερινή κλινική πράξη αξιόπιστες γενετικές δοκιμασίες, με τις οποίες θα προσδιορίζεται τόσο η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου, όσο και η πιθανότητα ανταπόκρισής της στις διάφορες μορφές θεραπείας.

Αρχικά οι περισσότεροι ασθενείς δεν καταλαβαίνουν ότι η όρασή τους έχει επηρεαστεί, ιδιαίτερα αν η νόσος αφορά το ένα μόνο μάτι. Το πρώτο σύμπτωμα που αντιλαμβάνεται ο ασθενής, είναι μια θόλωση ή παραμόρφωση των αντικειμένων στα οποία στρέφει απευθείας το βλέμμα του. Αυτό γίνεται περισσότερο αντιληπτό κατά το διάβασμα, όπου ο ασθενής παραπονείται ότι «κάποια γράμματα ή λέξεις λείπουν» κατά την ανάγνωση μιας σελίδας ενός βιβλίου.
Με την πρόοδο της νόσου απλές καθημερινές ασχολίες, όπως η οδήγηση, η παρακολούθηση τηλεόρασης ή ακόμη και η αναγνώριση των προσώπων που έχουμε απέναντί μας, γίνονται πιο δύσκολες.
Γενικά η προσβολή της ωχράς δεν επηρεάζει την περιφερική όραση. Έτσι ένας ασθενής με «ωχροπάθεια» μπορεί για παράδειγμα να βλέπει καθαρά το περίγραμμα ενός ρολογιού, αλλά να μην είναι σε θέση να διακρίνει τους δείκτες και να διαβάσει την ώρα.

Αντιμετώπιση της ηλιακής εκφύλισης της ωχράς

Υιοθέτηση πιο υγιεινού τρόπου ζωής

Οι γρήγοροι ρυθμοί του σύγχρονου τρόπου ζωής, το stress, το κάπνισμα, η κακής ποιότητας διατροφή, η έλλειψη άσκησης κλπ. οδηγούν σε πρόωρη γήρανση του οργανισμού προσβάλλοντας όλα τα συστήματά του, όχι μόνο τον οφθαλμό.
Η διακοπή του καπνίσματος, η ισορροπημένη διατροφή (με ψάρια, φρούτα, λαχανικά) και γενικά η υιοθέτηση πιο υγιεινού τρόπου διαβίωσης, φαίνεται να συνεισφέρει στην πρόληψη και της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς, πέρα από τα προφανή οφέλη για τη γενικότερη υγεία του ασθενούς.

Διατροφικά συμπληρώματα

Μια μεγάλη επιστημονική μελέτη (AREDS) έδειξε ότι ασθενείς με μέτρια ηλικιακή εκφύλιση ξηρού τύπου στο ένα ή και στα δύο μάτια, ή προχωρημένη ξηρού ή υγρού τύπου στο ένα μόνο μάτι, μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο επιδείνωσης της νόσου λαμβάνοντας καθημερινά ένα συνδυασμό αντιοξειδωτικών παραγόντων, βιταμινών και ψευδαργύρου.

Βιταμίνη C                     500mg
Βιταμίνη E                     400 IU
Βήτα-καροτένιο(*)       15 mg
Ψευδάργυρος               80 mg
Οξείδιοτου Χαλκού        5 mg

(*) Προσοχή στη χορήγηση σε καπνιστές λόγω αυξημένης επίπτωσης καρκίνου του πνεύμονα.

Νεότερη μελέτη που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη (AREDS2) μελετά την και την ενδεχόμενη χρησιμότητα της λουτεΐνης και των ω-3 λιπαρών οξέων σε αυτή την αγωγή.
Αυτές οι «βιταμίνες», αν και μπορεί να επιβραδύνουν τη νόσο στις περιπτώσεις που προαναφέρθηκαν, σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν θεραπεία, ούτε επαναφέρουν την όραση που χάθηκε.
Επιπλέον, παρά τη χρησιμότητά τους σε ορισμένους ασθενείς, μπορεί να αποδειχθούν επιβλαβείς σε κάποιους άλλους. Για παράδειγμα η χορήγηση βήτα-καροτένιου σε ενεργούς ή και παλαιούς καπνιστές, φαίνεται να προκαλεί αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα, γεγονός που δεν επιτρέπει τη χρήση του στην ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς.
Σε κάθε περίπτωση όλα αυτά τα σκευάσματα πρέπει να χορηγούνται μόνο από τον ειδικό οφθαλμίατρο και όχι να λαμβάνονται επιπόλαια και χωρίς περίσκεψη.

Εκπαίδευση του ασθενούς για καλύτερη αξιοποίηση της όρασης που έχει διατηρήσει

Αν και η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς είναι δυνητικά μια πολύ σοβαρή ασθένεια, δεν καταλήγει σε ολοκληρωτική τύφλωση. Μάλιστα, με την κατάλληλη εκπαίδευση μπορεί ο ασθενής να μάθει να χρησιμοποιεί μια άλλη, περιφερικότερη του κεντρικού βοθρίου, υγιή περιοχή για τις απαιτητικές σε λεπτομέρειες δραστηριότητες, όπως το διάβασμα κλπ.
Ένα από τα μηχανήματα που χρησιμοποιούμε για την εκτίμηση της λειτουργικότητας της κεντρικής περιοχής του αμφιβληστροειδούς, το maia (εξέταση μικροπεριμετρίας), μπορεί να συνεισφέρει σε αυτή τη μετάβαση προς ένα νέο «κέντρο της όρασης». Όχι μόνο αναγνωρίζεται το καταλληλότερο σημείο για αυτό το ρόλο, αλλά μέσα από μια σειρά ολιγόλεπτων συνεδριών ο ασθενής εκπαιδεύεται, ώστε να το χρησιμοποιεί πια στην καθημερινή του ζωή.

Βοηθήματα χαμηλής όρασης

Βοηθήματα χαμηλής όρασης, όπως ειδικά γυαλιά ή μεγεθυντικοί φακοί, καθώς και η εφαρμογή της σύγχρονης τεχνολογίας μπορούν να διευκολύνουν άτομα που η κεντρική τους όραση μειώθηκε λόγω της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς.

Αντι-VEGF θεραπεία

Η συνηθέστερη μορφή θεραπείας στην «υγρού τύπου» ηλικιακή εκφύλιση συνίσταται στη χορήγηση φαρμάκων που σταματούν την ανάπτυξη των παθολογικών νεοαγγείων και την αιμορραγία.
Αυτά τα φάρμακα, που λέγονται «αντιαγγειογενετικοί παράγοντες» (Αντι-VEGFs), στρέφονται εναντίον μιας χημικής ένωσης (VEGF) που παράγεται από το ανθρώπινο σώμα, όταν τα κύτταρα δεν λαμβάνουν αρκετό οξυγόνο. Τέτοια φάρμακα είναι το Avastin, το Lucentis κ.α.
Η χορήγηση γίνεται με ένεση απευθείας στο βολβό του ματιού, μια διαδικασία που κρατά μερικά δευτερόλεπτα και είναι πολύ απλή και ανώδυνη.
Με την εισαγωγή αυτών των φαρμάκων κατά της αγγειογένεσης, όχι μόνο διατηρούν οι περισσότεροι ασθενείς την όραση την οποία έχουν, αλλά πολύ συχνά επέρχεται και βελτίωση της όρασης, με ευεργετικά αποτελέσματα για τη ζωή των ασθενών.
Τα τελευταία χρόνια, αναγνωρίζοντας το γεγονός ότι η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς είναι ένα πολυπαραγοντικό νόσημα, κερδίζουν συνεχώς έδαφος και οι συνδυασμένες θεραπείες (ComboTreatments), που περιλαμβάνουν συνδυασμούς αντι-VEGFs, στεροειδών η και φωτοδυναμικής (PDT).

Laser φωτοπηξία

Ορισμένες περιπτώσεις «υγρού τύπου» ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς αντιμετωπίζονται με στόχευση και καταστροφή των νεοαγγειακών μεμβρανών με ειδικές ακτίνες Laser.
Είναι και αυτή μια πολύ απλή διαδικασία, και μετά την εφαρμογή της δεν χρειάζεται νοσηλεία ή κάποια άλλη ιδιαίτερη μέριμνα από τη μεριά του ασθενούς.
Σήμερα όμως χρησιμοποιείται σπανιότερα, επειδή με τη θερμική βλάβη που προκαλεί δεν προσφέρεται για βελτίωση της όρασης, αλλά μόνο για αναχαίτιση της νόσου.

Φωτοδυναμική θεραπεία (PDT)

Η φωτοδυναμική θεραπεία είναι συνδυασμός χορήγησης φαρμάκου (Visudyne) και εφαρμογής ενός ειδικού Laser. Προσλαμβάνοντας ενέργεια από το Laser, το φάρμακο αυτό παράγει βραχύβιες ενώσεις, που καταστρέφουν και βουλώνουν τα παθολογικά νεοαγγεία, εμποδίζοντας έτσι τη διαρροή υγρού και αίματος, που είναι βλαβερά για την όραση.
Πλεονεκτεί σε σχέση με τη Laser φωτοπηξία, γιατί το ηπιότερο Laser που χρησιμοποιείται δεν προκαλεί θερμική βλάβη στο κεντρικό βοθρίο.
Και αυτή είναι μια απλή διαδικασία, που δεν απαιτεί νοσηλεία, αλλά λόγω της αλληλεπίδρασης που έχει το φάρμακο με το ηλιακό φως συνιστάται στον ασθενή να μην εκτεθεί στον ήλιο για τις επόμενες 48 ώρες από τη χορήγηση του φαρμάκου.

Χειρουργική θεραπεία

Κάποιοι ασθενείς μπορεί να είναι κατάλληλοι και για χειρουργική αντιμετώπιση της νόσου. Αυτοί είναι ασθενείς με ηλικιακή εκφύλιση «υγρού τύπου», που έχασαν την κεντρική τους όραση και στα 2 μάτια, με το ένα να μην έχει τη νόσο πάνω από 6 μήνες.
Ο Ιατρός πρωτοπορεί στον τομέα αυτών των επεμβάσεων, όπου πραγματοποιείται είτε μετατόπιση υγιών τμημάτων του αμφιβληστροειδούς στην περιοχή της ωχράς, είτε απομάκρυνση των παθολογικών αγγείων που βρίσκονται από κάτω της σε άλλη θέση, ώστε να μπορούν να αντιμετωπιστούν.